Choroby serca

Serce przez wielu z nas uważane jest na najważniejszy narząd całego organizmu. Jest to mięsień, który pompuje krew i umożliwia jej dostarczanie do każdej komórki i tkanki w naszym ciele. Serce człowieka zbudowane jest z czterech jam: dwóch przedsionków (prawego i lewego) i dwóch komór – również prawej i lewej. Choroby serca są domeną kardiologii. Są to schorzenia, które znacznie obniżają jakość życia pacjentów i często są przyczyną zgonów. Jedną z najważniejszych chorób serca jest choroba niedokrwienna serca.

Pacjenci często pytają, jakie są najczęstsze choroby serca? Jakie są podstawowe objawy choroby serca? Objawy wielu z nich są pokrywają się, jednak kardiologia jest niezwykle szeroką dziedziną medycyny, którą warto choć odrobinę zgłębić i poznać ważne zasady, z jakimi wiąże się profilaktyka chorób serca.

Choroba niedokrwienna serca – co to jest?

Choroba niedokrwienna serca obejmuje wiele stanów, których cechą wspólną jest występowanie niedokrwienia mięśnia sercowego. Warto na początek zadać sobie pytanie, czym różni się choroba wieńcowa serca od choroby niedokrwiennej? Choroba wieńcowa serca wynika z niedokrwienia spowodowanego zmianami w tętnicach wieńcowych, które zaopatrują serce w tlen i składniki odżywcze. Jest więc to schorzenie, które wpisuje się w chorobę niedokrwienną, jest jednak ściśle związane z tętnicami wieńcowymi. Choroba niedokrwienna serca jest schorzeniem szerszym, obejmującym również chorobę wieńcową.

Choroba niedokrwienna serca – czynniki ryzyka i przyczyny choroby

Przyczyny choroby niedokrwiennej serca są różnorodne i złożone. Najczęstszą przyczyną tego schorzenia jest miażdżyca tętnic wieńcowych. Miażdżyca odpowiada nawet za 98% przypadków choroby niedokrwiennej serca. Inne, rzadsze przyczyny choroby niedokrwiennej serca, to między innymi:

• zapalenie tętnic wieńcowych;
• zator tętnicy wieńcowej;
• przyjmowanie kokainy;
• uraz tętnicy wieńcowej;
• niedokrwistość (spadek stężenia hemoglobiny, transportującej we krwi tlen);
• rozwarstwienie aorty (aorta jest główną tętnicą organizmu, od której odchodzą tętnice wieńcowe, zaopatrujące serce);
• wady anatomiczne tętnic wieńcowych;
• skurcz tętnicy wywołany przyjmowanie niektórych leków (na przykład 5-fluorouracylu);
• choroby serca wynikające z nieprawidłowości zastawek – np. wady zastawki aortalnej.

Wystąpienie choroby niedokrwiennej serca jest związane z pewnymi sytuacjami klinicznymi. Czynniki ryzyka rozwoju choroby niedokrwiennej serca, to przede wszystkim:

• palenie tytoniu;
• mała aktywność fizyczna;
• podwyższone stężenie cholesterolu;
• podwyższone ciśnienie tętnicze krwi (>140/90)
• płeć męska;
• wiek (ryzyko rośnie u kobiet powyżej 55 lat, a także u mężczyzn powyżej 45 lat);
• występowanie u krewnych choroby niedokrwiennej serca;
• cukrzyca (choroby serca często współistnieją z cukrzycą);
• nadwaga i otyłość.

Płeć, wiek, czy historia rodzinna, to takie czynniki ryzyka choroby niedokrwiennej, których nie możemy modyfikować, ale pozostałe z nich można zmienić i zmniejszyć ryzyko wystąpienia tej choroby serca. Profilaktyka chorób serca opiera się przede wszystkim na modyfikowaniu czynników ryzyka choroby niedokrwiennej serca.

Objawy choroby niedokrwiennej serca – czy zawsze będą takie same?

Objawy choroby serca, która wynika z niedokrwienia, zależą głównie od jej rodzaju. Wyróżniamy bowiem stabilne zespoły wieńcowe, czyli przewlekłą chorobę niedokrwienną serca (do których należy: dławica piersiowa stabilna, dławica piersiowa niestabilna, dławica związana z mostkami mięśniowymi oraz dławica naczynioskurczowa) oraz ostre zespoły wieńcowe, do których należy znany wszystkim zawał serca.

Choroba wieńcowa serca – objawy

Przewlekła choroba niedokrwienna serca o typie dławicy piersiowej stabilnej objawia się bólem w klatce piersiowej, który może charakteryzować się typowym promieniowaniem do szyi, żuchwy, karku, a nawet do lewego barku i lewego nadgarstka. Rzadziej ból ten promieniuje do okolicy międzyłopatkowej lub nadbrzusza. Co wywołuje ból w dławicy piersiowej stabilnej? Ból w klatce piersiowej pojawia się głównie po wysiłku fizycznym, stresie, a nasilać ten ból może zimne powietrze i zjedzenie obfitego posiłku.

Stabilna choroba wieńcowa serca cechuje się tym, że ból w klatce nie jest zależny od pozycji ciała pacjenta, ani od cyklu oddechowego (nie zmienia się podczas wdechu lub wydechu). Ból w klatce piersiowej ustępuje po wysiłku fizycznym lub po przyjęciu leku – nitrogliceryny, która ma działanie rozszerzające naczynia krwionośne i sprzyja poprawie ukrwienia mięśnia sercowego. Dyskomfort w klatce piersiowej powinien ustąpić po 1 – 3 minutach od przyjęcia nitrogliceryny (podjęzykowo).

Choroba niedokrwienna serca – leczenie poprawiające rokowanie

Przewlekła choroba niedokrwienna serca wymaga zastosowania tak zwanych leków poprawiających rokowanie, do których należy kwas acetylosalicylowy (jest to lek przeciwpłytkowy, który ma działanie przeciwzakrzepowe). Zazwyczaj stosuje się go raz dziennie w dawce 75 mg. Nie wszyscy jednak mogą przyjmować ten lek. Przeciwwskazania do stosowania kwasu acetylosalicylowego, to choroba wrzodowa, zaburzenia krzepnięcia, a także tak zwana astma aspirynowa. W przypadku przeciwwskazań do stosowania kwasu acetylosalicylowego należy wybrać inny lek przeciwpłytkowy – klopidogrel (również w dawce 75 mg, stosowany raz dziennie).

Kolejnym lekiem poprawiającym rokowanie w przewlekłej chorobie niedokrwiennej jest statyna. Statyny to leki, które obniżają poziom cholesterolu, dzięki czemu zmniejszają ryzyko wystąpienia groźnego incydentu sercowo-naczyniowego – na przykład zawału serca, czy udaru mózgu. Zawał i udar, to choroby, które mogą zakończyć się zgonem, dlatego warto stosować leki, które poprawiają rokowanie.

Choroba niedokrwienna serca – leczenie przeciwdławicowe

Stabilna dławica piersiowa wymaga również stosowania leków, które znoszą dolegliwości związane z niedokrwieniem mięśnia sercowego. Leki te można stosować doraźnie – przed wysiłkiem, który może wywołać ból w klatce piersiowej. W tym celu przyjmuje się nitroglicerynę (jest to lek z grupy azotanów, o krótkim działaniu, który rozszerza naczynia krwionośne). Przeciwwskazania do przyjęcia nitrogliceryny to między innymi:

• kardiomiopatia przerostowa z zawężeniem drogi odpływu z lewej komory serca;
• zwężenie (stenoza) zastawki aortalnej (zastawka ta znajduje się między komorą lewą, a główną tętnicą organizmu, czyli aortą);
• przyjęcie leku na erekcję (w celu poprawy wzwodu) – są to leki z grupy inhibitorów fosfodiesterazy typu 5.

Inną grupą leków, które zapobiegają objawom dławicy piersiowej są beta-blokery. Zmniejszą one częstość pracy serca i siłę jego skurczu, przez co zapotrzebowanie na tlen i substancje odżywcze jest znacznie mniejsze. Przeciwwskazania do przyjmowania beta-blokerów to: objawowa bradykardia (zwolnienie czynności serca), astma i ciężka niewydolność serca, a także objawowe spadki ciśnienia tętniczego krwi. Beta-blokery są lekami pierwszego wyboru w chorobie wieńcowej.

Kolejną, przydatną grupą leków są blokery kanału wapniowego. Do tej grupy leków należy werapamil i diltiazem, należy jednak pamiętać, że nie można łączyć tych dwóch leków z beta-blokerami. Werapamil i diltiazem zmniejszają napływ jonów wapnia do komórek, przez co zmniejszają częstość pracy serca i kurczliwość mięśnia sercowego. Do blokerów kanału wapniowego należą także tak zwane pochodne dihydropirydyny (np. amlodypina), które można łączyć z beta-blokerami.

Iwabradyna, to kolejny lek możliwy do zastosowania w przebiegu schorzenia, jakim jest choroba niedokrwienna serca. Iwabradyna powoduje zwolnienie częstości pracy serca. Lek ten należy rozważyć w terapii choroby niedokrwiennej serca w przypadku, gdy wyżej wymienione leki, czyli beta-blokery i blokery kanału wapniowego są przeciwwskazane.

Leczenie choroby niedokrwiennej serca wymaga stosowania leków poprawiających rokowanie (statyn i kwasu acetylosalicylowego) i przynajmniej jednego leku przeciwdławicowego (zmniejszającego objawy) – najlepiej beta-blokera lub werapamilu/diltiazemu.

Choroba niedokrwienna serca – objawy podmiotowe ostrego zespołu wieńcowego

Ostry zespół wieńcowy obejmuje te stany, które spowodowane są świeżym lub rosnącym ograniczeniem dopływu krwi do mięśnia sercowego. Do ostrych zespołów wieńcowych należy niestabilna dławica piersiowa – czyli stan, w którym mamy ostre niedokrwienie, ale nie mamy jeszcze do czynienia z martwicą oraz zawał serca – jest to ostry zespół wieńcowy, któremu towarzyszy martwica mięśnia sercowego.

Objawy podmiotowe, to takie symptomy, które zgłasza sam pacjent. Jak objawia się zawał? Objawy choroby serca, związanej z jej ostrym niedokrwieniem są czasami burzliwe. Na pierwszy plan wysuwa się niezwykle silny ból w klatce piersiowej, który promieniuje najczęściej do żuchwy, lewego barku, a nawet lewej dłoni. Od bólu w dławicy piersiowej stabilnej odróżnia się tym, że trwa dłużej – powyżej 20 minut i nie ustępuje po zaprzestaniu wysiłku fizycznego i podjęzykowym przyjęciu nitrogliceryny. Jeśli zawał dotyczy dolnej ściany klatki piersiowej, to mogą pojawić się mniej charakterystyczne objawy takie, jak ból brzucha, nudności, czy nawet wymioty. Zawał, to choroba serca, która może charakteryzować się wystąpieniem duszności oraz produktywnego kaszlu (jeśli odkrztuszana jest pienista, różowawa wydzielina, to może to świadczyć o obrzęku płuc).

Choroba niedokrwienna serca – objawy przedmiotowe zawału serca

Objawy przedmiotowe, to takie symptomy, które stwierdzane są przez lekarza w trakcie badania pacjenta. U pacjenta z zawałem możemy mieć do czynienia z wystąpieniem gorączki lub stanu podgorączkowego. Co więcej, można odnotować sinicę obwodową, która powstaje w następstwie nieodpowiedniego zaopatrzenia tkanek w tlen. Skóra pacjenta może być blada i spocona. Czynność serca jest zazwyczaj podwyższona – występuje tachykardia, co oznacza, że serce pracuje z częstością powyżej 100 uderzeń na minutę. Martwica, dotykająca mięsień lewej komory serca może doprowadzić do obrzęku płuc (krew z płuc trafia bowiem właśnie do lewej komory, jej niewydolność skutkuje ograniczeniem jej napełniania). Obrzęk płuc będzie objawiał się rzężeniami, które można wysłuchać za pomocą stetoskopu (słuchawek lekarskich). U 10% chorych można stwierdzić zwolnienie akcji serca, czyli bradykardię.

Jeśli martwicą dotknięty jest przede wszystkim mięsień prawej komory serca, to można spotkać się objawami niewydolności prawokomorowej. Prawa komora “odbiera” krew odtlenowaną z obwodu, a więc jej niewydolność może cechować się występowaniem obrzęków obwodowych, obniżonym ciśnieniem krwi (hipotensją) oraz poszerzeniem żył szyjnych (w których zalega odtlenowana krew, która powinna trafić do prawej komory).

Jak rozpoznać zawał?

Do rozpoznania zawału konieczne jest wykonanie badania EKG (elektrokardiogramu). Dla zawału serca charakterystyczne są uniesienia, ale i obniżenia w zapisie elektrokardiogramu. EKG może nam też zasugerować i podpowiedzieć, która ściana serca dotknięta jest zawałem, czyli martwicą. Należy mieć świadomość, że zawał serca może przebiegać bez typowych dla niego zmian w EKG – co oznacza, że możliwa jest martwica mięśnia sercowego z prawidłowym zapisem EKG. Dlatego też konieczne jest oznaczenie specjalnego markera martwicy mięśnia sercowego. Jest to troponina sercowa, której poziom rośnie w zawale mięśnia sercowego. W przypadku bólu w klatce piersiowej, który może świadczyć o zawale troponiny powinno się oznaczyć dwukrotnie. Rozpoznanie świeżego zawału serca można postawić, gdy wzrostowi troponin towarzyszą zmiany w EKG lub charakterystyczne dla zawału objawy podmiotowe (opisane powyżej).

Zawał serca – leczenie przedszpitalne

W leczeniu przedszpitalnym zawału serca niezwykle ważny jest czas. Już na etapie podejrzenia zawału serca, personel przychodni, czy pogotowia powinien podjąć pewne kroki, które zwiększają szanse na wyleczenie pacjenta. Pierwszym krokiem jest podanie pacjentowi kwasu acetylosalicylowego (leku przeciwpłytkowego = ASA) w dawce 150-300 mg. Tabletkę tę najlepiej rozgryźć, co przyspiesza działanie leku.

Zawał, który na podstawie EKG został zakwalifikowany, jako zawał z uniesieniem odcinka ST, powinien być wskazaniem do transportu pacjenta do ośrodka, który może podjąć się leczenia interwencyjnego – pierwotnej angioplastyki wieńcowej (PCI). PCI ma na celu udrożnienie tętnicy wieńcowej i przywrócenie ukrwienia serca. Najlepiej, gdy PCI jest wykonane w ciągu 120 minut od pierwszego kontaktu medycznego z pacjentem.

Jeśli wykonanie pierwotnej angioplastyki wieńcowej jest niemożliwie w czasie 2 godzin, to należy rozważyć leczenie fibrynolityczne – którego celem jest rozpuszczenie skrzepu zamykającego światło tętnicy wieńcowej. Fibrynoliza polega na zastosowaniu leków takich, jak alteplaza, czy tenekteplaza. Rozpuszczanie skrzepu za pomocą tych leków jest przeciwwskazane, gdy w wywiadzie mamy do czynienia z udarem krwotocznym. Również udar niedokrwienny stanowi przeciwwskazanie do fibrynolizy – przez okres 6 miesięcy od momentu jego wystąpienia. Inne przeciwwskazania do wykonania fibrynolizy to: niedawny duży zabieg operacyjny, uraz głowy, zaburzenia krzepnięcia, a także nowotwór.

Zawał serca – leczenie w szpitalu

Pierwszą dobę pacjent z zawałem spędza na oddziale intensywnej opieki kardiologicznej. Leczenie polega na podawaniu tlenu oraz leczeniu farmakologicznym. Stosuje się nitroglicerynę, która rozszerza naczynia krwionośne, lek ten można stosować zarówno podjęzykowo, jak i dożylnie.

Zawał serca to także silny ból, dlatego nie należy zapominać o leczeniu przeciwbólowym. W tym celu stosuje się lek opioidowy – morfinę. Ma ona silne działanie przeciwbólowe i radzi sobie nawet z bólem zawałowym. Należy mieć świadomość, że morfina może opóźniać działanie leków przeciwpłytkowych (kwasu acetylosalicylowego, czy klopidogrelu), które są również elementem leczenia szpitalnego zawału serca.

Jeśli zawałowi serca towarzyszy podwyższone ciśnienie tętnicze lub przyśpieszona akcja serca to można zastosować beta-bloker (na przykład metoprolol). W zawale serca beta-blokery powinno się podawać doustnie. Jeśli beta-blokery są przeciwwskazane (np. z powodu astmy), to w celu zwolnienie akcji serca można stosować blokery kanału wapniowego (werapamil lub diltiazem).

W pierwszej dobie zawału można zastosować także leki z grupy inhibitorów konwertazy angiotensyny. Są to leki powszechnie stosowane w terapii nadciśnienia tętniczego, ale znajdują też zastosowanie w zawale serca, szczególnie u tych pacjentów, którzy chorują dodatkowo na niewydolność serca i mają obniżoną frakcję wyrzutową lewej komory serca.

Statyny, czyli leki obniżające poziom cholesterolu, także powinny być zlecone pacjentom z zawałem serca. Statyny powinno się stosować bez względu na stężenie cholesterolu w osoczu pacjenta. Głównym celem stosowania statyn jest obniżenie tak zwanego “złego cholesterolu” do poziomu poniżej 70 mg/dl.

Zawał to choroba serca, która może powodować wystąpienia zaburzeń w zachowaniu. Silnie pobudzeni pacjenci mogą wymagać zastosowania leków uspokajających takich, jak benzodiazepiny (najlepiej stosować benzodiazepiny krótkodziałające).

Zawał serca – leczenie interwencyjne

Metodą z wyboru w leczeniu interwencyjnym zawału serca jest pierwotna angioplastyka wieńcowa. Polega ona na aspiracji skrzepliny, która zatyka tętnicę wieńcową, a ponadto obejmuje założenie do tętnicy wieńcowej stentu, który zapobiega zwężeniu tej tętnicy i ograniczeniu dopływu krwi do serca. Stent przypomina wyglądem sprężynkę, która umożliwia zachowanie drożności i prawidłowego przepływu krwi przez naczynie wieńcowe serca. Jak operator dostaje się do tętnic wieńcowych serca? W tym celu nakłuwa się tętnicę promieniową na przedramieniu lub tętnicę udową i wprowadza się do niej specjalny cewnik, dzięki któremu możliwe jest dotarcie drogą naczyń tętniczych wprost do tętnic wieńcowych.

Zawał serca – powikłania zawału

Zawał serca to poważny stan kliniczny związany z martwicą mięśnia sercowego. Zawał może wiązać się z wystąpieniem poważnych powikłań, do których należy:

• pękniecie wolnej ściany serca – dochodzi do niego zazwyczaj w ciągu tygodnia od zawału. Pękniecie ściany serca może skutkować nawet zatrzymaniem jego pracy i zgonem pacjenta;
• zaburzenia rytmu serca – w przebiegu zawału może wystąpić migotanie komór serca, częstoskurcz komorowy, a także migotanie przedsionków;
• udar mózgu – zwykle ma miejsce po dwóch dobach hospitalizacji z powodu zawału serca. Zawał predysponuje do powstawania skrzeplin w sercu, które drogą tętnic mogą dostać się do naczyń mózgowych i zamknąć je, co powoduje niedokrwienie i udar;
• ponowny zawał serca – do ponownego zawału mięśnia sercowego może dojść po 28 dniach od pierwszego incydentu. Wyróżniamy jeszcze dodatkowo powikłanie, które nazywamy dorzutem zawału – jest to stan, w którym doszło pojawienia się cech świeżego zawału przed upływem czterech tygodni od pierwszego incydentu zawałowego.

Choroba niedokrwienna serca – dieta śródziemnomorska i jej zalety

Profilaktyka chorób serca pozwala na zapobieganie rozwojowi choroby niedokrwiennej serca i wystąpieniu groźnego stanu, jakim jest zawał mięśnia sercowego. Co robić, by zmniejszyć ryzyko zawału? Warto zastosować w swoim codziennym życiu kilka prostych zasad, dzięki którym ograniczymy ryzyko schorzenia, jakim jest choroba niedokrwienna serca. Dieta to tylko jeden z możliwych sposobów profilaktyki zawału.

Leczenie dietetyczne, to najlepsza profilaktyka chorób serca. Dieta, która ma potwierdzoną skuteczność w ograniczaniu choroby serca, jaką jest choroba niedokrwienna jest dieta śródziemnomorska. Jak wprowadzić do swojego życia elementy tej diety? Przede wszystkim należy zwiększyć spożycie warzyw i owoców, a tradycyjny olej zastąpić oliwą. Jeśli chodzi o pieczywo, to lepiej wybierać pieczywo ciemne, niż typowo pszenne. Na naszym talerzu częściej powinny się znajdować ryby (najlepiej spożywać je przynajmniej 3 razy w tygodniu). Dieta śródziemnomorska dopuszcza spożywanie niewielkiej ilości alkoholu, w postaci lampki czerwonego wina. W czerwonym winie znajdują się antyoksydanty, które korzystnie wpływają na układ sercowo-naczyniowy i hamują procesy związane ze starzeniem się organizmu. W aspekcie wina – warto pamiętać o umiarze. Dieta śródziemnomorska zakłada także ograniczenie spożywania czerwonego mięsa (raz w tygodniu). Co więcej, niezwykle ważne jest ograniczenie spożycia soli (nadmierna podaż soli może sprzyjać nadciśnieniu tętniczemu).

Elementem diety śródziemnomorskiej są także orzechy, rośliny strączkowe i ich nasiona, a także skorupiaki i ryby. W tych produktach znajdziemy duże ilości kwasów omega-3, które wpływają na obniżenie poziomu cholesterolu oraz przyczyniają się do stabilizacji czynności mięśnia sercowego. W diecie śródziemnomorskiej nad kwasami nasyconymi dominują kwasy nienasycone, które mają naprawdę korzystny wpływ na nasze serce. Duże ilości nienasyconych kwasów tłuszczowych znajdują się w oliwie z oliwek, dzięki czemu jej spożywanie przyczynia się do zmniejszania poziomu tak zwanego “złego” cholesterolu (czyli cholesterolu LDL). Sprzyja to zapobieganiu rozwojowi miażdżycy, która jest przecież najczęstszą  przyczyną choroby niedokrwiennej serca.

Dieta śródziemnomorska redukuje śmiertelność z powodu chorób sercowo- naczyniowych (takich, jak zawał serca) nawet o 9%. Ma także korzystny wpływ na zmniejszenie ryzyka wystąpienia chorób otępiennych (w tym choroby Alzheimera). Warto także wiedzieć, że dieta śródziemnomorska zmniejsza ryzyko wystąpienia choroby nowotworowej. Te wszystkie pozytywne aspekty sprawiają, że zdecydowanie warto spróbować diety śródziemnomorskiej i korzystać z jej zdrowotnych produktów. Pojawienie się choroby serca w dużej mierze zależy od naszych, codziennych nawyków. Warto nie zapominać o regularnej aktywności fizycznej, która chroni przed otyłością i jej konsekwencjami. Profilaktyka chorób serca to również unikanie używek – alkoholu wysokoprocentowego, palenia papierosów i przyjmowania narkotyków.

Migotanie przedsionków – czym jest to częste w populacji zaburzenie rytmu serca?

Migotanie przedsionków to powszechna choroba serca, która należy do grupy zaburzeń rytmu. Schorzenie to wynika z nieskoordynowanej, szybkiej i niemiarowej pracy przedsionków – częstość pracy przedsionków dochodzi nawet do 700/minutę. Nieprawidłowej pracy przedsionków towarzyszy niemiarowy rytm komór. Migotanie przedsionków może istotnie upośledzać pracę serca i być związane z licznymi powikłaniami.

Migotanie przedsionków – jakie są przyczyny tej choroby serca?

Przyczyny migotania przedsionków możemy podzielić na sercowe i pozasercowe. Do sercowych przyczyn tego zaburzenia rytmu należy przede wszystkim:

• nadciśnienie tętnicze;
• wady zastawek serca (najczęściej wady zastawki mitralnej, która oddziela w sercu lewy przedsionek i lewą komorę);
• choroba niedokrwienna serca;
• zapalenie mięśnia sercowego;
• zapalenie osierdzia;
• hemochromatoza – związana z nadmiarem żelaza w organizmie;
• nowotwory serca.

Migotanie przedsionków mogą powodować również schorzenia i stany, które nie są bezpośrednio związane z sercem, takie jak:

• nadczynność tarczycy – może się wydawać, że choroby serca nie są związane w żaden sposób z tarczycą, jednak nadczynność tego gruczołu uznawana jest za najczęstszą pozasercową przyczynę migotania przedsionków;
• znieczulenie ogólne stosowane podczas operacji;
• niedoczynność tarczycy;
• alkohol;
• tlenek węgla;
• cukrzyca;
• ostre zakażenia organizmu;
• otyłość;
• choroby nerek.

Objawy choroby serca związanej z migotaniem przedsionków

Najważniejsze objawy, jakie może zgłaszać pacjent z migotaniem przedsionków, to: kołatanie serca, osłabienie, poty, zawroty głowy, a także omdlenia i upośledzenie tolerancji wysiłku. Lekarz może zauważyć podczas badania pacjenta niemiarową czynność serca i niemiarowe tętno (badane na tętnicy promieniowej).

Migotanie serca jest częste w populacji seniorów, dlatego zaleca się przesiewowe badanie tętna u wszystkich pacjentów powyżej 65 roku życia – przynajmniej raz w roku. W celu przesiewu można wykonać również badanie EKG. Migotanie przedsionków rozpoznaje się zazwyczaj na podstawie zapisu EKG, w którym widoczna jest charakterystyczna fala f, czyli różnokształtne wychylenia linii zapisu.

Zaburzenie to można podzielić na pewne grupy:

• migotanie przedsionków napadowe – trwa ono do siedmiu dni i zostało przerwane za pomocą odpowiedniego leczenia;
• przetrwałe migotanie przedsionków – trwa powyżej siedmiu dni;
• utrwalone migotanie przedsionków – to takie migotanie, które zostało zaakceptowane przez pacjenta i lekarza oraz jest kontrolowane farmakologicznie.

Leczenie migotania przedsionków

W leczeniu doraźnym migotania przedsionków najważniejsze jest wyrównanie zaburzeń elektrolitowych oraz kontrolowanie rytmu komór serca. W tym celu stosuje się werapamil i diltiazem. Leki te przeciwwskazane są jednak w niewydolności serca, dlatego w tym przypadku stosuje się zazwyczaj beta-blokery, które również skutecznie kontrolują rytm komorowy.

Gdy objawy migotania przedsionków utrzymują się powyżej doby, to powinno się zastosować kardiowersję farmakologiczną (za pomocą leków) – w tym celu można zastosować lek antyarytmiczny – propafenon lub amiodaron. Propafenon jest przeciwwskazany w wielu chorobach serca, a alternatywą dla niego jest właśnie amiodaron.

Jeśli migotanie przedsionków istotnie zaburza pracę serca i powoduje ból o charakterze wieńcowym, to powinno się zastosować kardiowersję elektryczną. Podczas tej procedury dochodzi do umiarowienia rytmu serca z użyciem energii elektrycznej. Jeśli napad migotania trwa powyżej dwóch dób, to istnieje ryzyko wystąpienia powikłań zakrzepowo-zatorowych. Nieskoordynowana praca przedsionków może prowadzić do powstania w nich skrzeplin, których fragmenty mogą stać się zatorami i powędrować wraz z krwią do naczyń mózgowych, co powoduje wystąpienie udaru mózgu (zamknięcie tętnic mózgowych prowadzi do niedokrwienia tkanki mózgowej i jej martwicy). W celu uniknięcia tego rodzaju powikłań, powinno się stosować przed kardiowersją leki o działaniu przeciwkrzepliwym (np. antagonistów witaminy K).

Stenoza aortalna – czyli najczęstsza nabyta wada zastawkowa

Stenoza aortalna to wada serca polegająca na zwężeniu ujścia aortalnego (miejsca połączenia lewej komory z aortą). Przez zastawkę aortalną dochodzi do wypływu krwi z lewej komory, a w przypadku, gdy ujście jest zwężone – pojawia się utrudnienie wypływu utlenowanej krwi na obwód. Przyczyną tej choroby jest zwyrodnienie zastawki aortalnej, a czasami także zaburzenie wrodzone, polegające na obecności zastawki dwupłatkowej (w prawidłowych warunkach zastawka aortalna posiada trzy płatki).

Jakie są objawy stenozy aortalnej? Przez długi czas zwężenie ujścia aortalnego może nie dawać żadnych objawów, jednak z czasem pojawia się kołatanie serca, ból w klatce piersiowej, omdlenia i stany przedomdleniowe, które wynikają z niedotlenienia ośrodkowego układu nerwowego (utlenowana krew trudniej wypływa z serca). Lekarz podczas badania pacjenta może wysłuchać charakterystyczny szmer nad sercem, który promieniuje w kierunku szyi. Tętno badane na tętnicy promieniowej jest małe i leniwe – krew nie jest w wystarczającej objętości wyrzucana z lewej komory serca.

Do rozpoznania stenozy aortalnej potrzebne jest badanie echokardiograficzne serca. W badaniu tym można dostrzec zwapnienia płatków zastawki aortalnej, a także zwiększoną prędkość przepływu krwi przez tę zastawkę.

Ciężkie zwężenie zastawki aortalnej jest wskazaniem do operacji kardiochirurgicznej i wykonania wymiany zastawki. Operacja jest niezbędna u pacjentów, u których stwierdza się omdlenia i ból w klatce piersiowej o charakterze dławicowym. Podczas operacji wszczepia się pacjentowi sztuczną zastawkę serca.

Zapalenie mięśnia sercowego

Zapalenie mięśnia sercowego to kolejna, interesująca choroba serca, której przyczyną są najczęściej wirusy. Parwowirus B19 to wirus, który najczęściej wywołuje to schorzenia. Inne czynniki etiologiczne zapalenia mięśnia sercowego to: bakterie (np. Borreliaburgdorferi, wywołująca boreliozę, mykoplazmy, czy chlamydie), grzyby, ale i robaki, do których należy włosień kręty.

Zapalenie mięśnia sercowego może być również konsekwencją przyjmowania niektórych leków – antybiotyków, leków stosowanych w leczeniu padaczki, niesteroidowych leków przeciwzapalnych. Inne przyczyny, które mogą odpowiadać za to schorzenie serca to: promieniowanie jonizujące, przyjmowanie kokainy, reakcja na niektóre szczepionki i toksynę tężcowa.

Do typowych objawów zapalenia mięśnia sercowego należy ból w klatce piersiowej, duszność, a także kołatanie serca. Mogą pojawić się objawy niewydolności serca (np. obrzęki). Ostre zapalenie mięśnia sercowego poprzedza zazwyczaj zakażenie wirusowe (najczęściej wywołanym przez parwowirusa B19).

Co ciekawe, zapalenie mięśnia sercowego może imitować zawał serca, gdyż w przebiegu tego schorzenia również dochodzi do wzrostu markera martwicy mięśnia sercowego – czyli troponiny. W badaniach laboratoryjnych możemy zauważyć podwyższony poziom neutrofilów (jest to rodzaj krwinek białych, leukocytów), a także podwyższone OB (odczyn Biernackiego – tak zwany wskaźnik zapalenia). Zawał serca i zapalenie mięśnia sercowego można odróżnić za pomocą inwazyjnego badania, jakim jest koronarografia. Koronarografia pozwala na ocenę tętnic wieńcowych i stwierdzenie w nich obecności zwężeń. W przypadku zapalenia mięśnia sercowego badanie koronarograficzne jest całkowicie prawidłowe.

Leczenie zapalenia mięśnia sercowego polega na ograniczeniu wysiłku fizycznego, ograniczeniu picia alkoholu, a co więcej – na unikaniu stosowanie niesteroidowych leków przeciwzapalnych, ponieważ właśnie te leki mogą nasilać chorobę.

Jeśli chodzi o leczenie farmakologiczne, to u pacjentów z bólem zlokalizowanym w klatce piersiowej można zastosować inhibitory konwertazy angiotensyny (w skrócie ACEI, leki powszechnie stosowane w nadciśnieniu tętniczym) oraz bloker kanału wapniowego – amlodypinę (również stosowana w nadciśnieniu). Skrajnie ciężki przebieg tej choroby serca może prowadzić do zaawansowanej niewydolności serca i konieczności wykonania przeszczepu.

Tamponada – czyli zagrażająca życiu choroba serca

Jest to choroba serca potencjalnie zagrażająca życiu, u której podstawy leży nagromadzenie się w worku osierdziowym (w którym znajduje się serce) dużej ilości krwi. Powoduje to istotny wzrost ciśnienia wewnątrzosierdziowego, co upośledza czynność serca i jego pracę. Najważniejsze przyczyny tamponady serca to: nowotwory serca, urazy serca, gruźlica, zawał serca oraz napromienianie klatki piersiowej.

Objawy choroby serca, jakie mogą towarzyszyć tamponadzie (zgłaszane przez pacjenta) to:

• zmniejszona tolerancja wysiłku fizycznego;
• duszność, która nasila się w pozycji leżącej;
• kaszel;
• omdlenie.

Dla tamponady serca charakterystyczna jest tak zwana triada Becka, która obejmuje:

• poszerzenie żył szyjnych (na skutek ograniczenia powrotu krwi do serca i jej zastoju na obwodzie);
• obniżenie ciśnienia tętniczego krwi (hipowolemia);
• ściszenie tonów serca (wysłuchanych przy użyciu stetoskopu).

Jak rozpoznajemy tamponadę serca? Ta choroba serca wymaga wykonania echokardiografii serca, w której możliwe jest zobrazowanie nagromadzenia płynu w worku osierdziowym. To badanie należy wykonać u każdego pacjenta, u którego istnieje podejrzenie tamponady. Cechą charakterystyczną dla tej choroby serca jest rozkurczowe zapadanie się prawego przedsionka, które można ocenić właśnie przy pomocy echokardiografii. Innym badaniem, które pomaga w ustaleniu rozpoznania jest zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej (RTG), które daje szansę na zauważenie powiększenia sylwetki serca.

Ostra tamponada serca, wynikająca z szybkiego nagromadzenia się płynu w worku osierdziowym może skutkować zatrzymaniem akcji serca i zgonem pacjenta, dlatego należy podjąć odpowiednie działania terapeutyczne, w jak najkrótszym czasie. W leczeniu tej choroby serca stosuje się nakłucie worka osierdziowego, czyli perikardiocentezę. Perikardiocenteza polega na usunięciu przy udziale specjalnej igły nadmiaru płynu z worka osierdziowego. Zabieg przeprowadza się pod kontrolą echokardiografii, co zapewnia bezpieczeństwo i celowość ruchów lekarza wykonującego ten zabieg. Płyn drenuje się porcjami, każda z porcji powinna mieć mniej, niż 1 litr. Czasami płyn z worka osierdziowego wysyła się na dalsze badania diagnostyczne, które pozwalają na ocenę jego składu. Powikłaniem perikardiocentezy może być przebicie mięśnia sercowego, przecięcie tętnicy wieńcowej, zaburzenia rytmu serca (najczęściej zwolnienie akcji serca), a także odma opłucnowa, która wynika z nakłucia jamy opłucnej i dostania się do niej powietrza.

Najważniejsze przeciwwskazania do nakłucia worka osierdziowego to:

• towarzyszące rozwarstwienie aorty (w tym przypadku zabiegiem ratującym życie jest operacja kardiochirurgiczna nastawiona na terapię rozwarstwienia);
• zaburzenia krzepnięcia krwi (są względnym przeciwwskazaniem – pomimo tego rodzaju zaburzeń, można zdecydować się na perikardiocentezę ratującą życie).

W przebiegu tamponady serca nie powinno się stosować leków rozszerzających naczynia krwionośne (np. nitrogliceryny) oraz leków moczopędnych (czyli diuretyków, np. furosemidu, czy tiazydów).

Niewydolność serca – co to za choroba serca? Jakie są jej przyczyny?

Istotą niewydolności serca jest zaburzenie procesu napełniania komór krwią lub jej wyrzutu na obwód (do naczyń obwodowych). Najważniejsze przyczyny prowadzące do upośledzenia pracy serca i niewydolności serca to:

• choroba niedokrwienna serca, w tym choroba wieńcowa serca (niewydolność serca często rozwija się w następstwie zawału mięśnia sercowego);
• niekontrolowane nadciśnienie tętnicze;
• wady zastawkowe serca (np. stenoza aortalna);
• odkładanie się w mięśniu sercowym substancji toksycznych (np. hemosyderyny).

Niewydolność serca może być również związana ze zwiększoną pojemnością minutową serca. Pojemność minutowa (nazywana także rzutem serca) to taka objętość krwi, która jest tłoczona przez serce w ciągu jednej minuty. Niewydolność serca ze zwiększony rzutem, to taka choroba serca, która towarzyszy czasami ciąży, nadczynności tarczycy, niedokrwistości (anemii), czerwienicy, marskości wątroby, a także nabytym lub wrodzonym przetokom tętniczo-żylnym.

Objawy choroby serca, która wynika z niewydolności. Kaszel, a choroby serca.

Objawy niewydolności serca mogą być naprawdę różne, w zależności od tego, która komora serca jest niewydolna. Najważniejsze symptomy lewokomorowej niewydolności serca to:

• duszność – może pojawiać się zarówno w trakcie wysiłku fizycznego, jak i w spoczynku. Charakterystyczne dla niewydolności lewokomorowej jest pojawienie się duszności 1-2 minuty po przyjęciu pozycji leżącej i ustąpienie duszności po przyjęciu pozycji siedzącej (takie zjawisko nazywamy ortopnoe);
• kaszel – może być suchy lub mokry, a odkrztuszanie pienistej wydzieliny może świadczyć o rozwijającym się obrzęku płuc;
• trzeszczenia nad podstawą płuc – objaw, który może wysłuchać lekarz za pomocą stetoskopu;
• tachypnoe – czyli przyspieszone oddychanie, dorosły człowiek w prawidłowych warunkach oddycha z częstością do 16-20 razy na minutę.

Objawy prawokomorowej niewydolności serca są inne, gdyż wynikają z zaburzenia napełniania prawej komory przez krew, która znajduje się w naczyniach żylnych na obwodzie. Najważniejsze objawy prawokomorowej niewydolności serca, to

• obrzęki (u pacjentów chodzących lokalizują się one najczęściej w okolicy stóp i kostek, zaś u pacjentów leżących – w okolicy krzyżowo-lędźwiowej);
• nudności, brak łaknienia – wynikają z obrzęku błony śluzowej jelit, co upośledzenia procesy trawienne. Może pojawić się niedożywienie i wyniszczenie;
• powiększenie się wątroby – może temu towarzyszyć ból w nadbrzuszu i prawym podżebrzu;
• nadmierne wypełnienie żył szyjnych;
• obecność płynu przesiękowego w jamie opłucnej, często obustronnie;
• nykturia – czyli częste oddawanie moczu w nocy.

Wspólne objawy, które mogą pojawić się zarówno w prawokomorowej, jak i lewokomorowej niewydolności serca, to przede wszystkim:

• męczliwość, ograniczenie tolerancji wysiłku fizycznego;
• zadyszka przy schylaniu się (nazywana bendopnoe);
• zawroty głowy, omdlenia – na skutek ograniczenia wyrzutu krwi i upośledzenia ukrwienia ośrodkowego układu nerwowego;
• przyrost masy ciała (np. na skutek obrzęków);
• przyspieszenie akcji serca (tachykardia);
• wzmożona potliwość;
• czasami stany podgorączkowe;
• depresja;
• bladość i ochłodzenie skóry.

Należy mieć świadomość, że początkowe stadia niewydolności serca mogą przebiegać bez żadnych symptomów klinicznych.

Jak rozpoznajemy niewydolność serca?

Rozpoznanie tej choroby serca może być postawione na podstawie charakterystycznych objawów podmiotowych, zgłaszanych przez pacjenta oraz wynikach badań diagnostycznych. Podstawowym badaniem, które uwidacznia skurczową lub rozkurczową dysfunkcję serca jest badanie echokardiograficzne (tak zwane ECHO serca). Echokardiografia daje szansę na zdiagnozowanie potencjalnych przyczyn rozwoju niewydolności serca takich, jak wady zastawkowe, czy niektóre wady wrodzone serca (wady wrodzone to częste choroby serca u dzieci).

Badania laboratoryjne pomocne w diagnozowaniu niewydolności serca to:

• ocena stężenia peptydów natriuretycznych – podwyższony poziom może świadczyć o niewydolności serca, a ich prawidłowy poziom pozwala na wykluczenie tej choroby serca;
• niedokrwistość – czyli obniżenie stężenia hemoglobiny;
• hiponatremia – czyli obniżony poziom sodu we krwi;
• zwiększone stężenie enzymów wątrobowych i bilirubiny – częściej w niewydolności prawokomorowej.

W badaniu rentgenowskim klatki piersiowej można zauważyć powiększenie serca i cechy zastoju w krążeniu płucnym.

Niefarmakologiczne leczenie niewydolności serca

Niewydolność to choroba serca, której typowo towarzyszy zatrzymywanie w organizmie wody i sodu, dlatego pacjentom zalecana jest dieta z ograniczeniem podaży płynów i sodu. Spożycie sodu nie powinno przekraczać 2 – 3 gram na dobę, zaś płynów – 2 litrów na dobę. Pacjenci z niewydolnością serca powinni zaprzestać palenia papierosów oraz picia alkoholu.

Jeśli chodzi o unikanie leków, to zaleca się zaprzestanie przyjmowania (o ile jest to możliwe):

• niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ) – nasilają zatrzymywanie w organizmie wody;
• glikokortykosteroidów – również nasilają zatrzymywanie wody i zwiększają ryzyko obniżenia stężenia potasu – hipokaliemii;
• trójpierścieniowych leków przeciwdepresyjnych – nasilają ryzyko zaostrzenia przewlekłej niewydolności serca;
• alfa-blokerów – zwiększają zatrzymywanie wody i ryzyko spadków ciśnienia tętniczego;
• werapamilu i diltiazemu – są to blokery kanałów wapniowych, ich stosowanie jest dozwolone w skurczowej niewydolności serca.

Pacjenci z niewydolnością serca są grupą, której zaleca się coroczne szczepienia na grypę oraz szczepienie przeciwko pneumokokom. Aktywność fizyczna także jest zalecana w tej chorobie serca. Należy pamiętać o wsparciu psychicznym pacjentów z niewydolnością serca i skutecznym leczeniu ewentualnej depresji.

Jakie leki stosujemy w niewydolności serca?

Typowe leczenie pacjentów ze skurczową niewydolnością serca i ograniczeniem wyrzutu krwi polega na stosowaniu następujących leków:

• ACEI – inhibitory konwertazy angiotensyny – są to leki I rzutu u pacjentów, którzy posiadają obniżoną frakcję wyrzutową lewej komory (poniżej 40% – frakcja wyrzutowa jest oceniana za pomocą badania echokardiograficznego serca). Leki te mogą powodować wzrost stężenia potasu (hiperkaliemię) oraz objawowe spadki ciśnienia tętniczego (hipotensję);
• ARB – sartany – leki te stosuje się, gdy pacjent nie toleruje inhibitorów konwertazy angiotensyny. Sartanów nie powinno się łączyć z ACEI, ze względu na możliwość wystąpienia objawów niepożądanych;
• beta-blokery – polecane szczególnie, gdy pacjent przebył zawał serca – można je stosować łącznie z ACEI i sartanami;
• spironolakton, eplerenon – blokery receptora aldosteronowego, są to leki zalecane w przypadku nieskuteczności powyższych leków.
• iwabradyna – lek ten można rozważyć, gdy frakcja wyrzutowa pacjenta wynosi 35% lub mniej, a dodatkowo jego częstość pracy serca jest wyższa niż 70 na minutę. Iwabradyna jest czasami stosowana przy nietolerancji beta-blokerów;
• diuretyki – leki “odwadniające”, stosuje się je wtedy, gdy u pacjenta występują objawy przewodnienia (obrzęki, zastój w płucach). Diuretyki pętlowe lepiej usuwają z organizmu wolną wodę, niż diuretykitiazydowe.

Przewlekła niewydolność, to choroba serca, która cechuje się roczną śmiertelnością na poziomie 10-15%. Jest to choroba, która istotnie obniża jakość życia pacjentów, dlatego chorzy ci powinni być objęci odpowiednią opieką i rehabilitacją.

Choroby serca u młodzieży

Najczęstsze choroby serca u młodzieży to zdecydowanie wady serca i zaburzenia rytmu serca. Zaburzenia rytmu u dzieci często są bezobjawowe i pozostają niezdiagnozowane. Najczęstszą arytmią serca, która wymaga leczenia jest zespół Wolffa, Parkinsona i White’a. W tej chorobie, nieprawidłowa czynność serca wynika z obecności w sercu dodatkowej drogi przewodzenia. Zespół ten objawia się kołataniem serca i występuje z częstością 15 na 10000 osób (statystyka dla osób do lat 18). Warto pamiętać, że choroby serca u dzieci to również możliwe zjawisko, a ich leczeniem zajmuje się lekarz specjalizujący się w kardiologii dziecięcej. Wiele wad serca jest diagnozowanych w momencie urodzenia, a nawet już w czasie ultrasonografii wykonywanej w ciąży.

Zaburzenia rytmu, występujące u dzieci, to również tak zwane bloki serca, które związane są ze zmniejszeniem częstości pracy mięśnia sercowego. Profilaktyka chorób serca u dzieci jest zadaniem trudniejszym, ponieważ wiele zaburzeń, to zaburzenia wrodzone, na których wystąpienie nie mamy wpływu.

Podsumowując, schorzenia, jakimi są choroby serca, objawy, jakie powodują oraz leczenie, którego wymagają są zagadnieniami niezwykle złożonymi. Należy pamiętać, że profilaktyka chorób serca to nie tylko dieta i aktywność fizyczna, ale i unikanie codziennego stresu, który sprzyja rozwojowi nadciśnienia tętniczego. W przypadku wystąpienia jakichkolwiek symptomów, które mogą świadczyć o chorobie serca powinniśmy skonsultować się z lekarzem rodzinnym. Nasz lekarz pierwszego kontaktu ma możliwość skierowania nas na dodatkowe badania oraz na konsultację kardiologiczną. Nie warto bagatelizować niepokojących nas objawów, gdyż wczesne rozpoczęcie leczenia daje szansę na zahamowanie rozwoju chorób sercowo-naczyniowych.

Przez Katarzyna Banaszczyk - Katarzyna Banaszczyk Autorem tekstu jest Katarzyna Banaszczyk, absolwentka kierunku lekarskiego Collegium Medicum w Bydgoszczy, UMK w Toruniu. W kręgu jej medycznych zainteresowań znajduje się dermatologia oraz choroby wewnętrzne, w szczególności endokrynologia. Obecnie realizuje lekarski staż podyplomowy w szpitalu Uniwersyteckim Nr 2 im. Jana Biziela w Bydgoszczy.